Η βιώσιμη διαχείριση του Κορινθιακού Κόλπου: Βασικές θέσεις του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος (Η ΑΝΑΓΚΗ ΕΝΙΑΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ)

Η βιώσιμη διαχείριση του Κορινθιακού Κόλπου: Βασικές θέσεις του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος (Η ΑΝΑΓΚΗ ΕΝΙΑΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ)

Μιχαήλ Δεκλερής, Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ε.τ., Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος

 1.            Προκειμένου περί της διαχειρίσεως όλων των φυσικών οικοσυστημάτων, χερσαίων και θαλασσίων, και ιδίως εκείνων που είναι διαπεπλεγμένα με ανθρωπογενή συστήματα, κάθε συζήτηση πρέπει να αρχίζει με την αποσαφήνιση της εννοίας της βιωσίμου αναπτύξεως.  Πρέπει να γίνει αντιληπτό δηλ. ότι το βασικό κριτήριο δεν είναι η παραγωγή ή αύξηση πλούτου, όσο και αν είναι αναγκαία, αλλά η διαφύλαξη των οικοσυστημάτων που υποβαθμίζονται ραγδαίως και εκλείπουν.  Η βιωσιμότης, δηλ. η ίδια η ζωή, προέχει του πλούτου και της αυξήσεώς του. 

 2.            Δεν πρέπει επίσης να λησμονείται ότι η επιδίωξη του σκοπού της βιωσιμότητος είναι αδύνατη χωρίς την χωροταξία.  Και εδώ πρέπει να αποφεύγεται η πλάνη ότι η χωροταξία είναι απλώς η χωροθέτηση ωρισμένης ανθρωπογενούς δραστηριότητος.  Χωροταξία σημαίνει τάξη στον χώρο, δηλ. εναρμόνιση των ανθρωπίνων παρεμβάσεων στο περιβάλλον και σεβασμός της φύσεως του τελευταίου. 

 3.            Η περίπτωση του Κορινθιακού είναι κλασσικό παράδειγμα της συγχύσεως που επικρατεί γύρω απ’ τα θεμελιώδη αξιώματα που εκθέσαμε.  Το Ε’ Τμήμα του ΣτΕ, εφαρμόζοντας το Διεθνές Δίκαιο του Περιβάλλοντος ακι τις Οδηγίες της Agenda 21, παρέχει αυστηρή προστασία στα λεγόμενα ευπαθή οικοσυστήματα, διότι επιτρέπει μόνον την ηπία διαχείριση και ανάπτυξη αυτών.  Όλα τα παράκτια οικοσυστήματα είναι ευπαθή και οι κόλποι των ακόμα ευπαθέστεροι.  Αυτό σημαίνει ότι αποσταθεροποιούνται ευκόλως. 

 4.            Η προστασία ενός ευπαθούς οικοσυστήματος αρχίζει από την καλή γνώση και περιγραφή του.  Αυτό δεν είναι εύκολο όταν το οικοσύστημα διασχίζει πλείονες διοικητικές περιφέρειες και οι πλείονες διαχειριστές έχουν κοντόφθαλμες προσεγγίσεις και υπόκεινται σε τοπικές πιέσεις. 

 5.            Η αρίστη βιώσιμη διαχείριση στηρίζεται πάντοτε σε συστημικά πρότυπα.  Αντιθέτως, η τμηματική και αποσπασματική μέθοδος προσεγγίσεως άγει σε ψευδή δόμηση των προβλημάτων χάριν των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που καταστρέφουν τα οικοσυστήματα.  Και τούτο διότι η περιγραφή των τελευταίων αρχίζει από τα ανθρωπογενή συστήματα, για τα οποία κυρίως ενδιαφέρεται η πολιτική, ενώ το ορθόν είναι ακριβώς το αντίθετο.

 6.            Εξ αιτίας της Διώρυγος της Κορίνθου, ο Κορινθιακός Κόλπος είναι μονίμως εκτεθειμένος σε κακή, δηλ. μη βιώσιμη διαχείριση, η οποία επισκιάζεται και εν πολλοίς αποκρύπτεται από την ναυτιλιακή του χρησιμότητα.  Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο, περίπου 15.000 πλοία τον διασχίζουν!  Είναι άραγε τούτο συμβατό με την φύση του ως ευπαθούς οικοσυστήματος; Βεβαίως το ερώτημα αυτό δεν απησχόλησε ούτε τον Περίανδρο στους αρχαίους χρόνους, ούτε τον Ζαΐμη στους νεώτερους.  Ήταν η εποχή της αθωότητος, όταν οι άνθρωποι δεν είχαν λόγους να ανησυχούν για το περιβάλλον και διέθεταν άλλωστε σχεδόν αβλαβή τεχνολογία.  Σήμερα όμως, κάθε ευσυνείδητος επιβάτης ή φορτωτής των συγχρόνων ρυπογόνων πλοίων δικαιούται ή μάλλον οφείλει να θέτει το ερώτημα αυτό. 

 7.            Τοσούτω δε μάλλον καθ’ όσον η συνεχιζομένη βιομηχανική ανάπτυξη της Χώρας συνεχίζει να γεννά και άλλες επικίνδυνες ιδέες.  Σας είναι ασφαλώς γνωστόν εκ προσωπικής πείρας ότι μικρότερα υποσυστήματα του Κορινθιακού Κόλπου (Κόλποι Αντικύρων και Δομβραίνης/Θίσβης) προορίζονται ως βιομηχανικές περιοχές ή λιμένες εξαγωγικού εμπορίου.  Δεν είμαι εις θέση να συλλάβω κατά ποία λογική οι χρήσεις αυτές μπορούν να εναρμονισθούν με την φύση του Κορινθιακού ως ευπαθούς οικοσυστήματος! 

 8.            Μού είναι επίσης αδύνατο να εννοήσω πώς οι βόρειες ακτές του Κορινθιακού εκβιομηχανίζονται, καθ’ ήν απέναντι οι νότιες προσπαθούν να αντλήσουν οφέλη εκ του θαλασσίου τουρισμού και οι κάτοικοί τους έχουν ατομικά δικαιώματα για την κατά προορισμόν χρήση των ακτών, που -κατά την σαφή νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας- είναι η κολύμβηση και η ψυχαγωγία. 

 9.            Είναι φανερό λοιπόν ότι πρέπει να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, δηλ. να βάλουμε τάξη στον μείζονα χώρο που καταλαμβάνει ο Κορινθιακός Κόλπος.  Φαίνεται ότι στο παρελθόν είχε επιχειρηθεί κάτι τέτοιο, αλλά με έμφαση μόνο στα ανθρωπογενή συστήματα.  Η σύγχρονη όμως προσέγγιση είναι εντελώς διαφορετική: δεν θα αρχίσουμε από το τί ωφελήματα θέλει να αντλήσει ο άνθρωπος από τον Κορινθιακό.  Αντιθέτως, θα προσπαθήσουμε να μάθουμε και να καταλάβουμε ποιος είναι ο Κορινθιακός και τα ανάγκες έχει ως οικοσύστημα, ύστερα από την μη βιώσιμη διαχείρισή του μέχρι σήμερα.  Ύστερα θα απογράψουμε λεπτομερώς ποιες ανθρωπογενείς πιέσεις του ασκούνται πανταχόθεν και πώς αλληλοεπηρεάζονται μεταξύ των και με το οικοσύστημα.  Μόνον δε όταν επιτελέσουμε αυτό το θεμελιώδες έργο θα είμαστε σε θέση να πούμε ποιες ανθρωπογενείς χρήσεις πρέπει να παύσουν και ποιες μπορούν να συνεχισθούν, οπότε και οφείλουμε να καθορίσουμε τον κανονισμό συντονισμού και λειτουργίας. 

 10.        Για να καταλάβουμε καλά την ανάγκη και τη χρησιμότητα αυτής της προσεγγίσεως, θα παραθέσω αμέσως την Κωδικοποίηση των αρχών διαχειρίσεως των παρακτίων οικοσυστημάτων που έχει συντάξει το Επιμελητήριο. 

 Κώδιξ κανόνων προστασίας των παρακτίων οικοσυστημάτων, συναγομένων εκ της Agenda ’21, του άρθρου 24 του Συντάγματος, της νομολογίας του Ε’ Τμήματος του ΣτΕ (1990-2000) και των Γνωμοδοτήσεων του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος.

13.9.2007

1.            Τα παράκτια οικοσυστήματα, οριοθετούμενα υποχρεωτικώς, τελούν υπό το ειδικό καθεστώς ηυξημένης προστασίας των ευπαθών οικοσυστημάτων, ήτοι παραμένουν κατ’ αρχήν άθικτα, τυγχάνουν της προσηκούσης επιμελείας και επιτηρήσεως και εξυπηρετούν πρωταρχικώς την επαφή του ανθρώπου με τη θάλασσα.

2.            Απαγορεύεται οιαδήποτε -και ελάσσων έτι- τροποποίηση της φυσικής ακτογραμμής, διότι αυτή επηρεάζει την υδροδυναμική του συστήματος (ακτοδυναμική) και το προστατευτέον αισθητικό κάλλος της, το οποίον προστατεύεται επίσης ευθέως υπό του Συντάγματος ως το πρωταρχικό στοιχείο του περιβάλλοντος.

3.            Τα παράκτια οικοσυστήματα είναι δεκτικά μόνον ηπίας διαχειρίσεως, η οποία περιλαμβάνει κατά βάσιν την συντήρηση και επιμέλειαν αυτών και μόνο χρήσεις συμβατές προς την εν παραγράφω 1 βασικήν αποστολή των.

4.            Τα παράκτια οικοσυστήματα, ως δημοσία κτήσις, αποτελούν εθνοκτησίαν υπαγομένη εις το διαχειριστικόν καθεστώς της δημοσίας κτήσεως.  Δεν επιτρέπεται η παραχώρηση αποκλειστικών ιδιωτικών δικαιωμάτων επί των παρακτίων οικοσυστημάτων.  Νόμος ορίζων το αντίθετο, αντίκειται εις την κατά την παρ. 1 αποστολή και είναι αντισυνταγματικός.

5.            Τεχνικά έργα επί των παρακτίων οικοσυστημάτων επιτρέπονται μόνον εφ’ όσον εμπίπτουν εις την έννοιαν της ηπίας διαχειρίσεως και εξυπηρετούν δημόσιο συμφέρον, άλλως απαγορεύονται έστω και εάν προβλέπονται διά νόμου.  Τοιαύται είναι, λ.χ., οι περιπτώσεις των αυθαιρέτων βιομηχανικών ζωνών, βαρείας βιομηχανίας, παρακτίων δρόμων, αυθαιρέτων λιμενικών έργων πάσης φύσεως κ.λπ.

6.            Τεχνικά έργα εξυπηρετούντα την θαλασσίαν επικοινωνία, γενικώς αποτελούν δευτερεύουσα λειτουργία των παρακτίων οικοσυστημάτων, ταύτα δε χωρούν όλως κατ’ εξαίρεσιν με μεγίστην φειδώ, μόνον χάριν του δημοσίου συμφέροντος και υπό αυστηράς προϋποθέσεις σχεδιασμού και προγραμματισμού.

7.            Η κατασκευή λιμένος σημαίνει πράγματι καταστροφήν του οικείου παρακτίου οικοσυστήματος και ματαίωση της κυρίας αποστολής του.  Ως εκ τούτου, λιμένες κατασκευάζονται μόνο εις το πλαίσιον Εθνικού Δικτύου Λιμένων, με εξωτερικό και εσωτερικό σχεδιασμό.  Ασχέτως της ποικιλούσης ονομασία των (μαρίνες, αλιευτικά καταφύγια), οι λιμένες έχουν δυσμενή επίδραση επί των παρακτίων οικοσυστημάτων και πρέπει να εντάσσονται όλοι εις το Εθνικό Δίκτυο.  Τούτο σημαίνει ότι:

• Αποφασίζονται με τα αυτά κριτήρια  φειδούς κ.λπ.
• Αποφασίζονται από το ίδιο όργανο σχεδιασμού και προγραμματισμού.
• Το όργανο τούτο έχει εθνικήν εμβέλειαν, είναι κρατικό, διασφαλίζει τη σύμφωνη γνώμη των επιστημόνων των παρακτίων οικοσυστημάτων
• Το όργανον τούτο ουδέποτε είναι αρχή Τοπικής Αυτοδιοικήσεως οιουδήποτε βαθμού, αποκλειομένου και του Περιφερειακού ακόμη, εις ήν περίπτωση ήθελε συσταθεί Αυτοδιοίκηση Γ’ βαθμού.  Διότι η τύχη οιουδήποτε σημείου της εθνικής ακτογραμμής είναι εθνική και όχι τοπική υπόθεση.

8.            Το νομίμως συνιστώμενον Εθνικό Δίκτυο Λιμένων πάσης φύσεως εξυπηρετεί αποκλειστικώς την επικοινωνία προσώπων και μεταφοράν αγαθών εντός της επικρατείας.  Η θυσία των αντιστοίχων παρακτίων οικοσυστημάτων νομιμοποιείται μόνο χάριν του δημοσίου συμφέροντος, οία είναι η λελογισμένη επικοινωνία των Ελλήνων μεταξύ των και με τον υπόλοιπον κόσμον, ως επίσης και η εμπορία των αγαθών που χρειάζονται ούτοι.

9.            Ουδέποτε επιτρέπεται η λειτουργία διαμετακομιστικών λιμένων, ήτοι λιμένων εξυπηρετούντων αποκλειστικώς την ξένη εμπορία, διότι η θυσία του αντιστοίχου οικοσυστήματος δεν δικαιολογείται εξ αγοραίων συμφερόντων, δηλ. λ.χ. πλουτισμού ή εξωτερικού εμπορίου, ή άλλου ταμειακού συμφέροντος του κράτους. 

10.        Η ηπία διαχείριση των παρακτίων οικοσυστημάτων, ανήκουσα κατ’ αρχήν εις το κράτος ως τον νόμιμον εκφραστή του δημοσίου συμφέροντος, δεν επιτρέπεται να ανατίθεται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου.  Η ιδιωτική διοίκηση λιμένων είναι σαφώς αντισυνταγματική.  Η κατά την παρ. 1, όμως, εξυπηρέτηση της αποστολής των παρακτίων οικοσυστημάτων δύναται να αποτελεί την ευθύνη των οικείων παρακτίων δήμων.

11.        Επίχωσις, μερική ή ολική, των παρακτίων οικοσυστημάτων εξ οιουδήποτε λόγου, αποτελεί καταστροφήν αυτών και απαγορεύεται, εκτός εάν εντάσσεται εις έργον κατασκευής επιτρεπομένου λιμένος. 

12.        Επίχωσις παρακτίου οικοσυστήματος προωθούσα την ακτογραμμήν εντός της θαλάσσης αποτελεί καταστροφήν του οικείου οικοσυστήματος, το οποίον πρέπει να αποκαθίσταται, κατ’ εφαρμογήν του άρθ. 24 του Συντάγματος.  Η υποχρέωση αυτή υφίσταται και εις περιπτώσεις εκτεταμένων και παλαιών έργων επιχώσεως, οπότε η αποκατάσταση του οικοσυστήματος πρέπει να αποτελεί αντικείμενο μακροπροθέσμου στρατηγικής και προγραμματισμού, με την προοδευτική κατάργηση των χρήσεων που θεμελιώθησαν εκ της επιχωματώσεως (εξυγίανση ακτών).

13.        Η προελθούσα εκ της επιχωματώσεως παρακτίου οικοσυστήματος χερσαία έκτασις δεν αποτελεί ιδιαιτέρα περιουσία του κράτους, είναι αντιθέτως κοινόχρηστος και ανήκει στην εθνική κοινοκτησία, μέχρις έως ότου αρθεί διά την αποκατάστασιν του παρακτίου οικοσυστήματος.  Κατ’ ακολουθίαν, δεν επιτρέπεται η εκποίηση ή η επ’ ανταλλάγματι παραχώρηση της χρήσεως αυτής. 

Εκωδικοποίησεν ο Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος Μιχαήλ Δεκλερής την 13.9.2007.

 Το μήνυμα που θέλει να στείλει το Επιμελητήριο προς πάντας, αρμοδίους και ενδιαφερομένους, είναι ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για εμπειρικούς αυτοσχεδιασμούς στα διαρκώς αυξανόμενα και οξυνόμενα προβλήματα του Κορινθιακού Κόλπου.  Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο Κορινθιακός δεν είναι η Διώρυγα της Κορίνθου.  Χρειαζόμεθα ένα πλήρη χάρτη χωροταξίας του σπουδαίου αυτού κόλπου της Ελλάδος, που θα τον κάνουμε όλοι μαζί, Πολιτεία, Δήμοι, οικολογικές οργανώσεις και πολίτες.  Μόνον τότε θα μπορούμε να μιλάμε σοβαρά και υπεύθυνα για τα προβλήματα του.  Αλλιώς είμαστε συνυπεύθυνοι για την ανεπίγνωτη και αναπόφευκτη υποβάθμιση και καταστροφή του.

Αθήνα, 23 Απρ. 2010

Μιχαήλ Δεκλερής

Advertisement